EEN DERDE VAN ONZE GEVANGENISBEVOLKING BESTAAT UIT BEKLAAGDEN

DE TOEPASSING VAN DE VOORLOPIGE HECHTENIS IN BELGIË VERKLAREN. EEN LONGITUDINAAL ONDERZOEK

Sinds het begin van de jaren 1990 is de gevangenisbevolking in België spectaculair toegenomen. Ondanks de flinke uitbreiding van de gevangeniscapaciteit blijft de overbevolking problematisch. In 2016 bestond meer dan een derde van de bevolking van onze gevangenissen echter uit beklaagden in voorlopige hechtenis. In die context vormt de inperking van het gebruik van de voorlopige hechtenis dan ook een grote uitdaging, niet alleen met betrekking tot de grondrechten van de betrokkenen maar ook wat het – zij het wat meer concrete – organisatorische aspect betreft. Om de toepassing van de voorlopige hechtenis te veranderen, is het echter noodzakelijk om meer inzicht te hebben in het gebruik en de evolutie ervan. En dat is precies de bedoeling van dit artikel: het brengt verslag uit over een onderzoek dat in kaart brengt welke dossierelementen en beslissingscriteria mee bepalen of er al dan niet wordt gebruik gemaakt van deze vrijheidsberovende maatregel.

TERUG NAAR DE GEVANGENIS? DE HERROEPINGSPROCEDURES VOOR DE STRAFUITVOERINGSRECHTBANKEN

Wanneer gedetineerden in België vervroegd met voorwaarden de gevangenis mogen verlaten, moeten zij zich gedurende een proeftijd aan deze voorwaarden houden. Bij niet-naleving ervan beslist de strafuitvoeringsrechtbank wat er moet gebeuren. Bij herroeping van de voorwaardelijke invrijheidstelling wordt de betrokkene terug opgesloten in de gevangenis. De strafuitvoeringsrechtbank is echter niet verplicht om tot herroeping over te gaan. In dit artikel bestuderen we deze beslissingspraktijken van de Belgische strafuitvoeringsrechtbanken. We zullen aantonen dat strafuitvoeringsrechtbanken verschillende aspecten afwegen: 1) de ernst van de schending van de voorwaarden, 2) het reeds doorlopen en geplande re-integratietraject door de veroordeelde, 3) diens houding, en 4) diens medewerking met de justitieassistent. Strafuitvoeringsrechtbanken beschouwen een herroepingsprocedure als een onderdeel van het re-integratietraject van een veroordeelde, dat ze trachten te ondersteunen, al beschikken ze over weinig handvaten om dit te doen. Herroeping van de voorwaardelijke invrijheidstelling is een beslissing die in de meeste gevallen pas valt wanneer andere mogelijkheden niet meer aan de orde zijn.

DE BELGISCHE JUSTITIEPALEIZEN VAN 1830 TOT 2018: TUSSEN VERANDERING EN CONTINUÏTEIT

In België kenden de justitiepaleizen, symbolen van justitie, hun opgang in de loop van de 19de eeuw. In die periode werden nieuwe justitiepaleizen gebouwd of oude grondig verbouwd, opdat ze beantwoordden aan de behoeftes van een moderne justitie. De architectuur van deze justitiepaleizen draagt een streng en almachtig imago uit. Een eeuw later voldeden deze gebouwen niet meer aan de vereisten van justitie en moesten ze vernieuwd worden. Deze vernieuwingsgolf startte aan het einde van de 20ste eeuw, in die periode werden overal in België nieuwe gebouwen opgericht. Deze werden in een moderne stijl gebouwd en dragen het imago uit van een geactualiseerde justitie die meer verzoenend en transparant is. Het plechtige karakter werd echter wel behouden. Andere elementen bleven eveneens gevrijwaard, al zijn er ook die verdwenen.

WAAROM DE RISICO’S OP PARTNERGEWELD IN BELGIË EVALUEREN?

Personen die werken in de psycho-medisch-sociale sector, bij de politie of bij het gerecht worden regelmatig geconfronteerd met situaties waarin partnergeweld zich voordoet. De complexiteit van deze situaties maakt een evaluatie van de risico’s op het geweld, maar ook de beheersing ervan moeilijk: is de relatie gekalmeerd, bestaat er een grote kans op recidive of is er zelfs sprake van een toename van geweld? Hoe kunnen we de risico’s beheersen aangezien er dikwijls verschillende actoren bij de situatie betrokken zijn? Om de professionals te ondersteunen, werden instrumenten voor de evaluatie en het beheersen van de risico’s ontwikkeld. Via de evaluatie van een lijst van criteria, hebben zij als doel om zicht te krijgen op de situatie. Deze gestandaardiseerde instrumenten kunnen zowel een grote dienst bewijzen, als hun doel mislopen. En, niets zou nadeliger zijn dan vertrouwen te stellen in inefficiënte instrumenten. Dat is de reden waarom het NICC getracht heeft het nut van deze instrumenten te preciseren door professionals te ondervragen over hun praktijken en de hulp die deze instrumenten hen daarbij bieden.

GEDETINEERDEN ZONDER VERBLIJFSRECHT: REPATRIËREN TEGEN (W)ELKE PRIJS?

Het toenemende aantal gedetineerden zonder verblijfsrecht zorgde ervoor dat het samenspel tussen justitie en de Dienst Vreemdelingenzaken na de eeuwwisseling aan belang won. Dit samenspel binnen de gevangenismuren was echter geenszins een evidentie. In het bijzonder de uitvoering van de administratieve detentie ter beschikking van de Dienst Vreemdelingenzaken met het oog op een repatriëring vanuit de gevangenis stond onder druk omwille van de aanslepende penitentiaire overbevolking. Vanaf 2010 weigerden verschillende gevangenissen zelfs elke verdere administratieve detentie ter beschikking van de Dienst Vreemdelingenzaken, wat tot een enorme terugval in het aantal repatriëringen leidde. Gezien de politieke gevoeligheid van deze problematiek werd via wetswijzigingen sinds 2012 de mogelijkheid gecreëerd om reeds tijdens welbepaalde perioden van de strafrechtelijke detentie een repatriëring uit te voeren. Hoewel deze wijzigingen tegemoetkomen aan de bezorgdheden van justitie (overbevolkingsproblematiek) en die van de Dienst Vreemdelingenzaken (het repatriëringen van gedetineerden zonder verblijfsrecht), rijst de vraag in hoeverre penologische beginselen die vervat zitten in het penitentiair recht onder druk komen te staan door deze pragmatische oplossing.

“WIE BEN IK?” DE INVLOED VAN PLAATSING OP DE IDENTITEITSVORMING VOLGENS JEUGDZORGVERLATERS

De invloed van plaatsing op de identiteitsvorming is geen nieuw thema. Onderzoekers uit verschillende disciplines hebben reeds onderzoek gedaan naar identiteit en de implicaties van opsluiting op de identiteitsvorming of –verandering. De laatste jaren hebben we al meer inzicht vergaard over het leven van jonge jeugdzorgverlaters (18-25 jaar) die de grote stap naar zelfstandig wonen hebben gezet . Het verhaal van oudere jeugdzorgverlaters kreeg nog maar weinig gehoor. Toch zijn er indicaties dat een lange-termijn perspectief nieuwe inzichten kan opleveren. Dit onderzoek focust op het leven van jeugdzorgverlaters op lange termijn. We deden diepte-interviews met 20 jeugdzorgverlaters met een leeftijd tussen 22 en 58 jaar. Plaatsing heeft een iatrogeen effect op het leven van jeugdzorgverlaters. De ‘pains’ beschreven in de penologische literatuur worden in dit onderzoek bevestigd. Maar daarnaast kan een uithuisplaatsing ook een voedingsbodem zijn voor persoonlijke groei. Ondanks de leeftijdsverschillen merken we veel gelijkenissen in de perceptie op plaatsing. Toch zien we ook dat de perceptie kan veranderen wanneer de betrokkenen ouder worden.

OVER JONGEREN ALS DADER, SLACHTOFFER EN DE LINK TUSSEN BEIDEN

In deze bijdrage gaan we, op basis van de grootstedelijke JOP-schoolmonitor 2013 (N=1898), dieper in op de mogelijke verklaringen voor de samenhang tussen daderschap en slachtofferschap van criminaliteit bij jongeren. Het onderzoek toont vooreerst aan dat jongeren, in tegenstelling tot wat misschien op basis van de publieke opinie en het politieke debat wel eens wordt gedacht, niet enkel dader van criminaliteit zijn, maar ook vaak als slachtoffer met criminaliteit worden geconfronteerd.

DE GROEI NAAR MILITANT, MILITAIR JIHADISME

De radicalisering staat vandaag in het midden van het debat over het islamistisch terrorisme. Maar wat weten we over de processen die jongeren naar het buitenland stuwen om er de jihad te plegen? Ons steunend op de recente literatuur en op gesprekken met mensen uit de nabijheid van jongeren die vertrokken zijn of die op het punt stonden om te vertrekken, zullen we proberen om de die processen te begrijpen. Men merkt dan dat die jongeren zich laten charmeren door een aantrekkelijk verhaal over een teruggevonden waardigheid van de moslims binnen een herboren kalifaat, terwijl zij zich zelf als niet goed ingepast ervaren in de westerse samenleving. Daar tussenin tekent zich voor hen een weg uit van radicalisering, van verlangen naar buiten en van toenemend isolement. Geleidelijk aan vervangen ze hun gezinsbanden door een extremistisch sociaal netwerk. Daarop ent zich dan een project om te vertrekken. Hun omgeving staat er machteloos tegenover. Dit proces heeft uiteindelijk minder dan men denkt te maken met de structuren van de islam in België of met de godsdienst. Het gaat om een onderdompeling in een tegencultuur, een wereld van betekenissen, vreemd aan de rest van de samenleving.

CIJFERS OVER MINDERJARIGE DELINQUENTIE IN BELGIE

De politie meldt de zaken waarbij zogenaamde "delinquente" minderjarigen betrokken zijn, aan de jeugdparketten. Bijgevolg kan men door onderzoek van de database van die parketten de schommelingen in het aantal meldingen vaststellen. Dat is de opzet van het artikel, dat de jaren 2006 tot 2013 bestudeert en de vooroordelen over de "delinquente" minderjarigen op losse schroeven zet. Uit het artikel blijkt dat het aantal gemelde minderjarigen daalt – zowel in België als in de rest van Europa – en dat hun leeftijd niet daalt. Hoewel men vaak zeer negatieve uitlatingen over minderjarigen hoort, nopen die bevindingen ons tot een andere kijk op de jeugddelinquentie.